fortepian - opis, historia

Konstruktorem pierwszego fortepianu był Włoch Bartolomeo Cristoforii (urodzony 4 maja 1655r. w Padwie, zmarł 27 stycznia 1731r. we Florencji).Od roku 1690 był budowniczym klawesynów na dworze Ferdynanda i Kosmy Medicich we Florencji. Sądząc po dacie (1698r.) wystawienia rachunku przez Cristoforiego księciu Ferdynandowi Medycejskiemu za instrument "clavicembalo col piano'e'forte" należy uznać, że pierwszy fortepian młoteczkowy został zbudowany w 1698r. we Florencji. Instrument ten posiadał prostokątny korpus, drewnianą ramę, podwójne struny dla każdego dźwięku i umożliwiał uzyskiwanie zróżnicowanej dynamiki tzn. natężenie dźwięku było wprost proporcjonalne do siły uderzenia w poszczególne klawisze.

Warto podkreślić, że nowy instrument Cristoforiego był udoskonaleniem klawikordu i klawesynu. Instrumenty te znane były już w XIV wieku. Klawikord był instrumentem grającym cicho. Sposób wydobywania dźwięku polegał na uderzeniu tangentu (płytki wykonanej
z metalu) w strunę. Klawesyn natomiast to instrument, w którym dźwięk wydobywany był poprzez szarpnięcie struny od dołu
za pomocą ostrego piórka. Specjalny mechanizm zapewniał zarówno przeniesienie uderzenia w klawisz na szarpnięcie struny,
jak również pozwalał wytłumić dźwięk struny odpowiednim materiałem po zwolnieniu klawisza. Klawesyn pozwalał na dosyć głośne granie jednak jego mankamentem było to, że nie można było uzyskać dynamiki natężenia dźwięku. Na przestrzeni wieków klawesyn ulegał wielu modyfikacjom. W czasach Cristoforiego klawesyny posiadały już dwa manuały (klawiatury), z których jeden grał głośno,
a drugi cicho jednak w dalszym ciągu nie można było uzyskać płynnej dynamiki pośredniej.

Mistrz Bartolomeo będąc uznanym budowniczym klawesynów pracował nad udoskonaleniem tych instrumentów. Zastosował nowy sposób wydobywania dźwięku. Skonstruował mechanizm młoteczkowy, w którym po naciśnięciu klawisza młotek uderzał strunę powodując jej drganie a następnie natychmiast od niej odskakiwał pozwalając jej swobodnie wybrzmiewać (nie tłumił drgań struny).
Do współczesnych czasów przetrwało kilka instrumentów Cristoforiego. Najstarszy zachowany "pianoforte" ( tak nazwał te instrumenty mistrz Bartolomeo) pochodzi z 1722r. jest w posiadaniu Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku. W Lipsku w Musikinstrumenten - Museum der Uniwersitat podziwiać można egzemplarz wyprodukowany w 1726r. Ze względu na niedoskonałość tych instrumentów jak i brak zainteresowania nimi ówczesnych muzyków Cristoforii przerwał produkcję po wykonaniu ok. 20 egzemplarzy swoich "pianoforte".

Pomysł Cristoforiego był inspiracją dla wielu konstruktorów i producentów instrumentów muzycznych. W ślady Włocha poszedł między innymi słynny niemiecki producent organ Gottfried Silbermann. Dokonał on modyfikacji instrumentu polegającej na wprowadzeniu do konstrukcji pedału "forte", co powodowało jednoczesne podnoszenie wszystkich tłumików strun i tym samym pozwalało na swobodne wybrzmiewanie strun nawet po zwolnieniu nacisku na poszczególne klawisze. Fortepian Silbermanna spotkał się w 1730r. z negatywną opinią Jana Sebastiana Bacha. Trudno dziś stwierdzić czy był to skutek niedoskonałości tego instrumentu czy też siła przyzwyczajenia wielkiego kompozytora do klawesynu. Silbermann nie zrażał się jednak krytyką i dalej udoskonalał konstrukcję poprawiając zarówno mechanizm jak i brzmienie. Udoskonalony egzemplarz fortepianu Silbermanna na którym grał Jan Sebastian Bach w 1747 roku
w Poczdamie na zamku Sanssouci dla pruskiego króla Fryderyka II został pozytywnie oceniony przez wielkiego muzyka.

Oprócz Silbermanna pomysł Cristofofiego udoskonalali znani rzemieślnicy i budowniczowie instrumentów m.in. Jean Marius (Francja), Christian Gottlieb Schroter (Niemcy). Konstrukcja i budowa fortepianu na przestrzeni dziesięcioleci ulegała stałej modyfikacji.

Londyńska fabryka Broadwood to ceniony w ówczesnych czasach producent fortepianów. Jednym z klientów tej fabryki był Ludwig van Beethoven, który tracąc słuch ( głównie w zakresie wysokich częstotliwości) wymagał od producenta dostarczania fortepianów o coraz mocniejszym brzmieniu. To właśnie zamówienia Beethovena spowodowały, że firma Broadwood zmuszona była wykonywać fortepiany o coraz większych gabarytach, zastosować trzecią strunę dla najwyższych dźwięków. Firma zastosowała ramę stalową w miejsce drewnianej dzięki czemu naciąg strun mógł być teraz znacznie mocniejszy, a tym samym można było uzyskać dźwięk fortepianu znacznie pełniejszy i głośniejszy. Oprócz zwiększenia gabarytów rozszerzono również skalę dźwięków tych instrumentów. Początkowo fortepian miał pięć oktaw, w roku 1810 sześć oktaw, ok. 1820r. siedem oktaw, a w późniejszym okresie dodano jeszcze trzy najwyższe dźwięki.